نحله چیست و در چه صورتی به زن تعلق میگیرد؟
نحله یکی از حقوق مالی زن در طلاق است که در فقه اسلامی و قوانین مورد توجه قرار گرفته است. این حق مالی به منظور جبران خسارات عاطفی و اقتصادی زن پس از طلاق در نظر گرفته شده است. در این مقاله از سایت حقوقی همیارتو، به بررسی مفهوم نحله، مبانی فقهی و قانونی آن، شرایط پرداخت و نحوه محاسبه آن میپردازیم.
مفهوم نحله
نحله در لغت به معنای بخشش و هدیه است. در اصطلاح فقهی و حقوقی، نحله به مالی گفته می‌شود که مرد پس از طلاق به زن می‌پردازد، به شرط آنکه طلاق ناشی از تخلف زن نباشد و زن مستحق دریافت مهریه نباشد.
مبانی فقهی نحله
نحله در فقه اسلامی ریشه دارد و بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی توجیه می‌شود. از جمله آیاتی که به این موضوع اشاره دارد، می‌توان به آیه ۲۴۱ سوره بقره اشاره کرد: “وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ” (و برای زنان طلاق داده شده، بهره‌مندی شایسته‌ای است [که باید پرداخت شود]؛ [این] حقی است بر عهده پرهیزگاران).
جایگاه قانونی نحله
نحله در قوانین به رسمیت شناخته شده و در ماده ۳۳۶ قانون مدنی و تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ این قانون مورد اشاره قرار گرفته است. همچنین در ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ نیز به این موضوع پرداخته شده است.
شرایط پرداخت نحله
برای پرداخت نحله، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:
- طلاق به درخواست مرد باشد.
- زن مقصر در طلاق نباشد.
- زن مستحق دریافت مهریه نباشد (مثلاً در مواردی که مهریه را بخشیده یا دریافت کرده است).
- زن در طول زندگی مشترک وظایف زناشویی خود را به درستی انجام داده باشد.
نحوه محاسبه نحله
قانون روش دقیقی برای محاسبه این حقوق مالی زن تعیین نکرده است و این امر به تشخیص دادگاه بستگی دارد. دادگاه با در نظر گرفتن عواملی مانند:
- مدت زندگی مشترک
- وضعیت مالی زوجین
- نوع و میزان همکاری زن در زندگی مشترک
- سن و وضعیت جسمی و روحی زن
میزان نحله را تعیین می‌کند.
تفاوت نحله با سایر حقوق مالی زن در طلاق
نحله با سایر حقوق مالی زن در طلاق مانند مهریه، نفقه و اجرت‌المثل متفاوت است:
- مهریه: حقی است که زن به محض عقد نکاح مستحق آن می‌شود.
- نفقه: هزینه‌های زندگی زن که در دوران زناشویی بر عهده مرد است.
- اجرت‌المثل: دستمزدی که زن بابت کارهای انجام شده در خانه مستحق دریافت آن است.
این حقوق مالی زن ، برخلاف موارد فوق، جنبه جبرانی دارد و برای تأمین نیازهای زن پس از طلاق در نظر گرفته شده است.
چالش‌ها و انتقادات
علی‌رغم اهمیت نحله در حمایت از حقوق زنان، این موضوع با چالش‌هایی روبرو است:
- عدم تعیین معیار دقیق برای محاسبه نحله در قانون
- اختلاف نظر در مورد الزامی یا اختیاری بودن پرداخت نحله
- دشواری اثبات استحقاق زن برای دریافت نحله در برخی موارد
تعیین مقدار نحله به عهده کیست؟
تعیین مقدار این حقوق مالی زن به عهده دادگاه است. در واقع، قاضی دادگاه خانواده مسئول تعیین میزان این حقوق مالی زن می‌باشد. این تصمیم‌گیری بر اساس شرایط خاص هر پرونده و با در نظر گرفتن عوامل مختلف صورت میگیرد. به طور دقیق‌تر:
- مرجع تعیین کننده: دادگاه خانواده
- فرد تصمیم گیرنده: قاضی رسیدگی کننده به پرونده طلاق
- عوامل مؤثر در تصمیم‌گیری
- مدت زمان زندگی مشترک
- وضعیت مالی زوجین
- سن و وضعیت جسمی و روحی زن
- میزان همکاری و مشارکت زن در زندگی مشترک
- شرایط اقتصادی و اجتماعی زوجین
- تعداد فرزندان و مسئولیت‌های زن در قبال آنها
- توانایی زن برای کسب درآمد پس از طلاق
- عرف و شرایط اجتماعی
- روند تعیین
- ارائه دادخواست از سوی زن
- بررسی شرایط و مدارک توسط دادگاه
- استماع اظهارات طرفین
- در صورت لزوم، استفاده از نظر کارشناسان
- صدور حکم توسط قاضی
- قابلیت تجدیدنظر: حکم صادره در مورد این حقوق مالی زن ، مانند سایر احکام دادگاه خانواده، قابل تجدیدنظرخواهی است.
لازم به ذکر است که قانون، فرمول یا معیار دقیقی برای محاسبه این حقوق مالی زن تعیین نکرده است و این امر به صلاحدید قاضی و با توجه به شرایط هر پرونده تعیین می‌شود. این انعطاف‌پذیری به دادگاه اجازه می‌دهد تا با توجه به ویژگی‌های خاص هر مورد، تصمیم عادلانه‌ای اتخاذ کند.
شرایط دریافت چگونه است؟
شرایط دریافت چگونه است؟شرایط دریافت این حقوق مالی زن در قوانین به طور دقیق مشخص شده است. برای اینکه زن مستحق دریافت نحله شود، باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
- درخواست طلاق از جانب مرد
- طلاق باید به درخواست مرد باشد یا ناشی از تخلف او از وظایف زناشویی باشد.
- عدم تقصیر زن
- زن نباید مقصر در وقوع طلاق باشد. اگر طلاق به دلیل تخلف زن از وظایف زناشویی باشد، او مستحق دریافت نحله نخواهد بود.
- عدم استحقاق دریافت مهریه
- زن نباید مستحق دریافت مهریه باشد. این شرط در مواردی مصداق پیدا می‌کند که زن قبلاً مهریه خود را دریافت کرده یا آن را بخشیده باشد.
- انجام وظایف زناشویی
- زن باید در طول زندگی مشترک وظایف زناشویی خود را به درستی انجام داده باشد.
- عدم اشتغال یا درآمد کافی
- معمولاً زنانی که شغل یا درآمد کافی ندارند، در اولویت دریافت نحله قرار می‌گیرند.
- طول مدت زندگی مشترک
- اگرچه مدت زمان مشخصی در قانون ذکر نشده، اما معمولاً طول مدت زندگی مشترک در تعیین استحقاق و میزان نحله مؤثر است.
- سن و وضعیت جسمی و روحی زن
- این عوامل نیز در تصمیم‌گیری دادگاه برای تعیین استحقاق و میزان این حقوق مالی زن تأثیرگذار هستند.
- درخواست از دادگاه
- زن باید رسماً از دادگاه درخواست نحله کند. این درخواست معمولاً همزمان با رسیدگی به پرونده طلاق مطرح می‌شود.
- اثبات شرایط
- زن باید بتواند شرایط استحقاق خود برای دریافت نحله را در دادگاه اثبات کند.
- عدم توافق قبلی بر عدم پرداخت
- اگر زوجین قبلاً در قرارداد ازدواج یا سند دیگری توافق کرده باشند که در صورت طلاق، نحله پرداخت نشود، این توافق می‌تواند مانع از دریافت نحله شود.
لازم به ذکر است که تشخیص نهایی استحقاق دریافت نحله و تعیین میزان آن بر عهده دادگاه است و قاضی با در نظر گرفتن تمامی جوانب پرونده تصمیم‌گیری می‌کند. همچنین، شرایط و معیارهای دقیق ممکن است با توجه به رویه قضایی و تفسیرهای حقوقی تغییر کند.
در چه شرایطی زن نمی‌تواند این حقوق مالی را دریافت کند؟
در برخی شرایط، زن ممکن است حق دریافت این حقوق مالی را از دست بدهد. این شرایط عبارتند از:
- تقاضای طلاق توسط زن
- اگر زن خودش درخواست طلاق داده باشد، معمولاً حق دریافت نحله را نخواهد داشت.
- طلاق توافقی
- در صورتی که طلاق با توافق طرفین صورت گیرد، معمولاً این حقوق مالی تعلق نمی‌گیرد، مگر اینکه در توافق‌نامه به آن اشاره شده باشد.
- نشوز (سرپیچی از وظایف زناشویی)
- اگر زن از انجام وظایف زناشویی خود سرپیچی کرده باشد، حق دریافت نحله را از دست می‌دهد.
- ارتکاب جرم یا خیانت
- اگر زن مرتکب جرمی شده یا به همسر خود خیانت کرده باشد، ممکن است حق دریافت نحله را از دست بدهد.
- دریافت کامل مهریه
- در صورتی که زن مهریه خود را به طور کامل دریافت کرده باشد، معمولاً حق دریافت نحله را نخواهد داشت.
- بخشش مهریه
- اگر زن مهریه خود را بخشیده باشد، ممکن است حق دریافت نحله را از دست بدهد.
- توافق قبلی بر عدم دریافت نحله
- اگر در قرارداد ازدواج یا سند دیگری توافق شده باشد که در صورت طلاق، نحله پرداخت نشود، زن حق دریافت آن را نخواهد داشت.
- تمکن مالی کافی
- اگر زن از تمکن مالی کافی برخوردار باشد یا شغل و درآمد مناسبی داشته باشد، ممکن است دادگاه حکم به عدم پرداخت این حقوق مالی دهد.
- ازدواج مجدد
- در برخی موارد، اگر زن بلافاصله پس از طلاق ازدواج مجدد کند، ممکن است حق دریافت این حقوق مالی را از دست بدهد.
- عدم درخواست در زمان مناسب
- اگر زن در زمان رسیدگی به پرونده طلاق، درخواست نحله نکند، ممکن است بعداً نتواند این حق را مطالبه کند.
- طلاق در دوران عقد
- اگر طلاق قبل از شروع زندگی مشترک و در دوران عقد رخ دهد، معمولاً نحله تعلق نمی‌گیرد.
- فوت شوهر
- نحله در صورت فوت شوهر قابل مطالبه نیست و تنها در موارد طلاق مطرح می‌شود.
- تشخیص دادگاه
- در نهایت، دادگاه با بررسی تمام جوانب پرونده تصمیم میگیرد. حتی اگر شرایط ظاهری برای دریافت نحله وجود داشته باشد، قاضی می‌تواند بنا به صلاحدید خود و با توجه به شرایط خاص پرونده، حکم به عدم پرداخت نحله دهد.
باید توجه داشت که تشخیص نهایی در مورد پرداخت یا عدم پرداخت نحله با دادگاه است و قاضی با در نظر گرفتن تمامی جوانب و شرایط خاص هر پرونده تصمیم‌گیری می‌کند.
آیا این حقوق مالی زن در طلاق غیابی نیز پرداخت می‌شود؟
آیا این حقوق مالی زن در طلاق غیابی نیز پرداخت می‌شود؟بله، در طلاق غیابی نیز امکان پرداخت این حقوق مالی زن وجود دارد. اما این موضوع نیاز به توضیح بیشتری دارد:
- شرایط پرداخت نحله در طلاق غیابی
- اصول کلی تعیین و پرداخت نحله در طلاق غیابی مشابه طلاق حضوری است.
- زن باید درخواست نحله را به دادگاه ارائه دهد.
- دادگاه شرایط را بررسی می‌کند و در صورت احراز شرایط، حکم به پرداخت این حقوق مالی زن می‌دهد.
- چالش‌های خاص در طلاق غیابی
- اثبات شرایط: در غیاب شوهر، ممکن است اثبات برخی شرایط مانند عدم تقصیر زن یا انجام وظایف زناشویی دشوارتر باشد.
- تعیین میزان نحله: در نبود اطلاعات کافی از وضعیت مالی شوهر، تعیین میزان نحله می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
- نقش وکیل یا قیم
- در صورتی که مکان شوهر نامعلوم باشد، دادگاه ممکن است برای او وکیل تسخیری یا قیم تعیین کند تا از حقوق او دفاع شود.
- ابلاغ حکم
- حکم صادره باید به نحو مقتضی به اطلاع شوهر غایب برسد. این کار معمولاً از طریق انتشار آگهی در روزنامه انجام می‌شود.
- حق اعتراض
- شوهر غایب پس از اطلاع از حکم، حق دارد در مهلت قانونی به آن اعتراض کند.
- اجرای حکم
- اجرای حکم این حقوق مالی زن در طلاق غیابی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، خصوصاً اگر مکان یا اموال شوهر مشخص نباشد.
- تأثیر غیابی بودن بر میزان نحله
- در برخی موارد، غیابی بودن طلاق ممکن است بر تصمیم دادگاه در مورد میزان نحله تأثیر بگذارد، خصوصاً اگر این غیبت ناشی از ترک زندگی مشترک توسط شوهر باشد.
- لزوم بررسی دقیق‌تر
- در طلاق غیابی، دادگاه معمولاً با دقت بیشتری شرایط را بررسی می‌کند تا از حقوق هر دو طرف محافظت شود.
در نهایت، اگرچه پرداختاین حقوق مالی زن در طلاق غیابی امکان‌پذیر است، اما روند آن ممکن است پیچیده‌تر و طولانی‌تر از طلاق حضوری باشد. زن متقاضی طلاق غیابی باید با مشاوره حقوقی مناسب، تمام جوانب را در نظر بگیرد و مدارک و شواهد کافی برای اثبات استحقاق خود برای دریافت نحله ارائه دهد.
این حقوق مالی چه زمانی به زن پرداخت می‌شود؟
این حقوق مالی زن معمولاً پس از صدور حکم طلاق و در جریان تسویه حساب مالی بین زوجین پرداخت می‌شود. اما زمان دقیق پرداخت آن می‌تواند بسته به شرایط متفاوت باشد. در ادامه، جزئیات بیشتری در مورد زمان پرداخت نحله ارائه می‌شود:
- پس از قطعیت حکم طلاق
- معمولاً نحله پس از قطعی شدن حکم طلاق پرداخت می‌شود. این یعنی بعد از اتمام مهلت اعتراض به حکم یا رد اعتراض در دادگاه تجدیدنظر.
- همزمان با اجرای صیغه طلاق
- در برخی موارد، دادگاه ممکن است پرداخت نحله را شرط اجرای صیغه طلاق قرار دهد.
- طبق توافق طرفین
- اگر زوجین در مورد زمان و نحوه پرداخت نحله به توافق برسند، می‌توانند برنامه پرداخت خود را تعیین کنند.
- به صورت اقساطی
- در صورتی که مبلغ این حقوق مالی زن زیاد باشد یا شوهر توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، دادگاه ممکن است اجازه پرداخت به صورت اقساطی را صادر کند.
- پس از فروش اموال
- اگر شوهر نقدینگی کافی نداشته باشد، ممکن است نحله پس از فروش بخشی از اموال او پرداخت شود.
- در زمان تقسیم اموال مشترک
- گاهی پرداخت این حقوق مالی زن همزمان با تقسیم اموال مشترک زوجین انجام می‌شود.
- پس از رسیدگی به سایر حقوق مالی
- در برخی موارد، ابتدا به مسائلی مانند مهریه، نفقه معوقه و اجرت‌المثل رسیدگی می‌شود و سپس این حقوق مالی زن پرداخت می‌گردد.
- بلافاصله پس از صدور حکم
- در مواردی که دادگاه تشخیص دهد زن به فوریت به این مبلغ نیاز دارد، ممکن است دستور پرداخت فوری را صادر کند.
- پس از تعیین میزان دقیق
- اگر دادگاه اصل استحقاق این حقوق مالی زن را تأیید کرده اما تعیین میزان دقیق آن نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد، پرداخت پس از تعیین مبلغ نهایی انجام می‌شود.
- در صورت عدم پرداخت داوطلبانه
- اگر شوهر از پرداخت نحله خودداری کند، زن می‌تواند از طریق اجرای احکام دادگستری اقدام کند که این فرآیند ممکن است زمان‌بر باشد.
- پس از رفع موانع قانونی
- در برخی موارد، ممکن است موانع قانونی (مانند توقیف اموال به دلایل دیگر) وجود داشته باشد که باید ابتدا رفع شوند.
- در زمان ثبت طلاق
- گاهی دفاتر ثبت طلاق، پرداخت نحله را شرط ثبت رسمی طلاق قرار می‌دهند.
نکته مهم این است که زمان دقیق پرداخت این حقوق مالی زن می‌تواند بسته به شرایط خاص هر پرونده، وضعیت مالی زوجین، تصمیم دادگاه و توافق طرفین متفاوت باشد. بنابراین، مشاوره با یک وکیل خانواده می‌تواند در درک بهتر شرایط خاص هر مورد و زمان احتمالی دریافت نحله بسیار مفید باشد.
نتیجه گیری
نحله یک حق مالی برای زنان در شرایط خاص طلاق است که هدف آن جبران خسارات مادی و معنوی ناشی از طلاق می‌باشد. این حق که در قانون ایران پیش‌بینی شده، می‌تواند کمک قابل توجهی به زنان مطلقه در شروع زندگی جدید باشد. با این حال، دریافت نحله مستلزم احراز شرایط خاص و طی مراحل قانونی است. آگاهی از جزئیات قانونی و مشاوره با متخصصان حقوقی می‌تواند به زنان در استیفای این حق کمک کند. همچنین، توجه به این نکته مهم است که نحله تنها یکی از حقوق مالی زنان در طلاق است و باید در کنار سایر حقوق مانند مهریه، نفقه و اجرت‌المثل در نظر گرفته شود.
سوالات متداول
- آیا این حقوق مالی زن در همه طلاق‌ها پرداخت می‌شود؟
خیر، فقط در صورتی که طلاق به درخواست مرد و بدون تقصیر زن باشد. - آیا میزان نحله ثابت است؟
خیر، بسته به شرایط زندگی، مدت ازدواج و وضعیت مالی زوجین متغیر است. - آیا این حقوق مالی زن جایگزین مهریه است؟
خیر، نحله مستقل از مهریه است و می‌تواند در کنار آن پرداخت شود. - آیا زن می‌تواند از نحله صرف نظر کند؟
بله، دریافت نحله حق زن است و او می‌تواند از آن صرف نظر کند. - آیا این حقوق مالی زن در طلاق توافقی هم تعلق میگیرد؟
معمولاً خیر، مگر اینکه در توافق‌نامه طلاق ذکر شده باشد.
